Rosyjskie twierdze na ziemiach polskich tworzyły inżynieryjne umocnienie przewidywanego terenu działań, położonego między Wisłą, Bugiem i Narwią.

Był to obszar koncentracji armii carskiej dla uderzenia na stolice wrogich mocarstw. Szczególnie ważne było umocnienie przepraw przez Narew dla zabezpieczenia przed najbardziej groźnym uderzeniem silnej armii niemieckiej z północy – z umocnionego rejonu jezior mazurskich.

Umocnienie przepraw przez Narew było istotnym elementem rosyjskiej strategii wojennej wobec Niemiec i stanowiło uzupełnienie dla planowanej ofensywy sprzymierzonej Francji na froncie zachodnim.

Łomża w czasie zaboru rosyjskiego (do 1918r.) była stolicą guberni i ważną przeprawą przez Narew. Do miasta leżącego na wysokim brzegu Narwi podchodziły do mostu półtorakilometrową groblą drogi od strony Prus Wschodnich. Skłoniło to Rosjan do budowy twierdzy okrężnej.

Projekt budowy twierdzy dla zabezpieczenia przeprawy powstał już w roku 1887. Początek realizacji twierdzy dało wybudowanie w roku 1889 na lewym brzegu Narwi dwóch redut ziemnych z drewnianymi schronami (Fort IV i Fort V).

W następnym okresie w związku z programem rozbudowy twierdz opracowanym na potrzeby nowego planu wojny, przystąpiono do stworzenia projektów dla twierdz mających utworzyć linię ochronną przeciw nawisowi Prus Wschodnich. Łomża miała stać się jednym z punktów rozległego rejonu wypadkowego zawartego między liniami: Modlin – Warszawa – Dęblin; Dęblin – linia Wieprza – Płock – Włodawa i Modlin – Zegrze – Pułtusk – Ostrołęka – Łomża – Osowiec.

W związku z tymi zamierzeniami po roku 1896 przystąpiono do budowy trzech fortów ziemnych na przeciwnym brzegu rzeki. W roku 1900 rozpoczęto przebudowę tych fortów przez wzmocnienie ich budowlami betonowymi w postaci koszar szyjowych dla załogi, kojców i przeciwskarpowych galerii.

Były to forty I, II i III budowane według wzoru gen. Wieliczko z roku 1897, który to projekt stał się wzorcowym rozwiązaniem dla wszystkich twierdz rosyjskich budujących forty w czasie od 1898 do 1908r.

Forty I, II, III (typu stałego) połączone zostały wałem obronnym o przekroju trójkątnym (charakterystyczny element fortyfikacji rosyjskich) i rowem. Tworzyło to razem obwarowanie ciągłe w odległości 1,5km od przeprawy. Prawe skrzydło przedmościa opierało się o moczary i bagna nadrzeczne, lewe zaś o samą rzekę.
Stan twierdzy w roku 1914 przedstawiał się następująco:
– na prawym brzegu rzeki od zachodu na wschód znajdowały się forty
nr III, II i I,
– na lewym brzegu rzeki forty nr IV, V.

Promień twierdzy wynosił 2,7km. W twierdzy znajdowało się 36 dział średniego i 8 dział ciężkiego kalibru. W Łomży stacjonował przed i w czasie I wojny światowej I korpus turkiestański.

Dzięki otwartej na reakcję polityce działania władz samorządowych w Piątnicy, proces degradacji fortów został powstrzymany; egzekwowane są zakazy zaśmiecania obiektu zabytkowego, organizowane są zawody sportowe i imprezy wypoczynkowe.

Fort I (przy drodze z Łomży do Drozdowa).
Jest on najlepiej zachowany. Wał międzyfortowy z fosą ciągnący się od strony Narwi jest zniekształcony tylko nieznacznie. Wydaję się jednak, że procesy prowadzące do zniekształceń ciągle trwają. Znajduje się w tym wale zniszczony kojec flankujący podwórze fortu oraz fosę w stronę Narwi. Betonowe koszary szyjowe z kojcem skarpowym znajdują się w dobrym stanie i są stosunkowo mało zniszczone, nadając się niewątpliwie do adaptacji. Na podwórzu widoczne są betonowe słupki, w których osadzona była prawdopodobnie podwójna krata forteczna.
Bramy na dziedziniec fortowy, wiodące z podwórza fortu przez koszary, są zamurowane z poprzebijanymi otworami, które zniekształcają całość. Dziedziniec fortowy otacza wał bojowy o wydzielonych stanowiskach artyleryjskich i odcinkach wyłącznie ręcznej broni ogniowej. Dziedziniec fortowy jest dobrze zachowany łącznie ze skarpami wałów, odarniowany, bez krzewów i drzew. Również w dobrym stanie znajdują się dwa kojce przeciwskarpowe połączone galerią z chodnikiem komunikacyjnym.
Można domniemywać połączenia kojców i galerii poterną osiową z koszarami. Powolnemu niszczeniu ulega wał między fortem I i II, w którym znajdują się dwie kazamaty betonowe. W stosunkowo dobrym stanie znajdują się również schrony pogotowia na międzypolu.

Fort II (przy drodze z Łomży do miejscowości Jedwabne).
Jest to największy i najbardziej regularny z trzech fortów. Występują tu aż trzy kaponiery przeciwskarpowe. Tworzył on potężny zespół obronny, usytuowany na dominującym tu wysokim wzgórzu moreny czołowej, które w stosunku do brzegu niedaleko płynącej Narwi było wzniesione o 55 metrów. Zniszczeniu całkowitemu uległ wał szyjowy oraz przeciwskarpa fosy przy wschodnim barku fortu. Odsłonięty z ziemi jest jeden z kojców przeciwskarpy. Koszary szyjowe zachowane wraz z kaponierą szyjową. W koszarach zniekształcone otwory okienne oraz wtórnie przebite otwory bram.
W kojcach przeciwskarpowych widoczne resztki zamurowań otworów wejściowych. Zachowały się żelazne (rdzewiejące) solidne zawiasy oraz odrzwia. Zaślepione zostały otwory okrągłych strzelnic armatnich i odsłonięte lub częściowo zamurowane prostokątne otwory strzelnic karabinowych. W wale widoczne są zachowane zygzakowate linie rowów strzeleckich.
Od 1998r. fort II znajduje się w posiadaniu prywatnego właściciela, który pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków prowadzi prace renowacyjne istniejących budowli połączone z rekonstrukcją detali architektonicznych oraz elementów wyposażeń takich jak: drzwi, schody, kraty i bramy. Istnieje szansa przywrócenia pierwotnego wyglądu fortu.

Fort III (między drogami z Łomży do Czarnocina i z Łomży do Kisielnicy).
Fort ten był lustrzanym odbiciem fortu I. Obecnie jest on najbardziej zniszczony. Dziedziniec fortowy zachowany jest w całości i ujęty wałami bojowymi; jedynie południowo – wschodni schron pogotowia jest lekko popękany od eksplozji, drugi schron w lepszym stanie. Wokół występowała fosa, obecnie nie zachowana na całym obwodzie. W czole północnym fosy oskarpowania wału są dobrze zachowane. W dnie fosy zdwojona kaponiera główna z przelotnią jest lekko spękana. Galeria przeciwminowa łączy ją z kaponierą barku zachodniego. W dnie fosy widoczny jest głaz do poterny łączącej kaponierę ze schronem pogotowia. Koszary szyjowe nie zachowały się, są wysadzone, ale na miejscu leżą ogromne bryły ich betonowych części.
Przylegający do nich teren szyi i południowo – wschodni wał szyjowy są zniwelowane. Od strony południowo – zachodniej, za drogą fortową otwiera się szeroki plac koszarowy między ziemną działobitną, a szyją fortu i wałem międzyfortowym prowadzącym w stronę Narwi. W wale od fortu do Narwi występują betonowe kazamaty. Stoki zewnętrzne fosy są zawłaszczone na działki rekreacyjne wzdłuż czół i barku fortu, ingerując przestrzennie wraz z domkami w przyforteczny krajobraz.

Źródło opisu: http://www.lomza.com/forty/index.html
Źródło zdjęć: http://www.lomza.com/forty/galeria.html
Dodane: 2009-11-26 14:05:31 przez mch80

Lokalizacja

Komentarze (3)