Głównym obiektem Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie jest dziś budynek Magistratu.

Wybudowany w 1906 roku (do dziś nie ukończony) był początkowo siedzibą władz miejskich Żnina.

Później pełnił wiele innych funkcji. Od połowy lat 90. mieści się w nim administracja placówki oraz stałe wystawy poświęcone historii drukarstwa, etnografii i sportom motorowodnym. Tu również gromadzone i opracowywane są zbiory, działa też Galeria im. Tadeusza Małachowskiego ? sala wystaw czasowych, w której eksponowane są głównie dzieła twórców związanych z regionem oraz sztuki nowoczesnej.

Żnin jest stolicą regionu o nazwie Pałuki. To kraina historyczna położona w północno-wschodniej części Wielkopolski. Jej nazwa wywodzi się najprawdopodobniej od wyrazu łuk, łęk, łęg – oznaczającego trawiastą nizinę pomiędzy gruntami ornymi lub od łukowatego kształtu niewielkich, ale wszechobecnych w tym rejonie wzniesień – pagórków. Pojawiła się ona po raz pierwszy w XIV wieku, w piśmie sygnowanym przez Janka z Czarnkowa i niedługo później, jako Terra Palucacensis ? u Jana Długosza. Pałuki zamieszkiwane są przez ludność z odrębnej grupy etnicznej ? Pałuczan. Kultura ludowa wyróżnia się drewnianym budownictwem podcieniowym, meblarstwem, sakralną rzeźbą w kapliczkach, papierowymi ozdobami i wycinankami, strojem z bogatym haftem na tiulu, odrębnymi pieśniami i tańcami. Folklor pałucki zbliżony jest do folkloru Wielkopolski, Kujaw i Krajny – krain z którymi graniczy. Najsilniejsze powiązania ma jednak z Wielkopolską, co wyraża się przede wszystkim w gwarze i strojach ludowych. Etnografii Pałuk poświęcona jest stała wystawa w Magistracie. Prezentowane są tu tradycyjne stroje, drewniana i gliniana rzeźba, malarstwo. Zrekonstruowane jest też wnętrze chaty wyposażonej w niezbędne sprzęty gospodarstwa domowego.

Dlaczego w Żninie eksponujemy maszyny drukarskie? Odpowiedź jest prosta ? wystarczy wejść do kiosku czy innego punktu sprzedaży prasy. Ponad połowę półek zajmują kolorowe magazyny kobiece. A to właśnie w Żninie, za sprawą początkowo małej, niemieckiej drukarni, a później ogólnopolskiego koncernu wydawniczego Anny i Alfreda Krzyckich narodziła się polska prasa kolorowa i kobieca. Były to lata 30. ubiegłego wieku. Alfred Krzycki był jednym z twórców polskiej prasy codziennej XX wieku. Jego żona Anna w tym czasie myślała, co mogłoby zainteresować kobiety? I tak narodziła się ?Moja Przyjaciółka? – pierwszy w Polsce kobiecy magazyn, który w przededniu II wojny światowej ukazywał się w całym kraju w kilkusettysięcznym nakładzie! Skąd ten olbrzymi sukces? Przede wszystkim dał to niezwykle bliski kontakt z czytelnikami. Czasopismo pełne było życiowych porad, praktycznych rozwiązań, nie brakowało w nim reportaży z odległych często miejsc globu, nowinek ze świata mody, kulinariów, techniki… Niewiele brakowało, by przedwojenna Polska trafiła do elitarnego klubu państw, w których wydawane były oryginalne żurnale mody ? z kolorowymi zdjęciami modelek, wykrojami najmodniejszych wówczas strojów. Pierwszy numer miał się ukazać we wrześniu 1939 roku. Wybuch wojny pokrzyżował te plany.

Żnin to w środowisku miłośników sportów motorowodnych to miejsce wyjątkowe. Dość powiedzieć, że nie ma drugiego takiego miasta na świecie, które może poszczycić się organizacją imprez rangi mistrzostw świata i Europy (w wielu klasach) ? nieprzerwanie od 30 lat! Uznanie stolicy Pałuk za jeden z najważniejszych ośrodków sportów motorowodnych zaowocowało utworzeniem Muzeum Sportów Motorowodnych. Zgromadzone są tu silniki ? najstarsze powstały w dwudziestoleciu międzywojennym, śruby napędowe, medale, fotografie, afisze i programy z imprez motorowodnych rozgrywanych w Żninie oraz na wodach całego świata.

Baszta

Symbolem Żnina jest usytuowana na rynku gotycka Baszta. W średniowieczu ceglana wieża pełniła funkcję siedziby władz miejskich ? ratusza. Została ona wybudowana około roku 1445. Do pięciokondygnacyjnej wieży przylegał początkowo drewniany budynek, w którym pracowali urzędnicy miejscy, nie przetrwał on jednak pożaru, który nawiedził Żnin w XVII wieku. Również sama Baszta ucierpiała w ogniu i po pożarze obniżono jej wysokość o jedno piętro. Na ostatniej kondygnacji wieży, w XVIII wieku, założono zegar, do którego dzwon ozdobiony napisem upamiętniającym pożar miasta w 1751 roku oraz plakietami z wizerunkiem św. Wacława oraz herbem Żnina. Odlał go w 1755 roku toruński ludwisarz Mikołaj Petersilge z fundacji ówczesnego burmistrza Tomasza Konwerskiego Stojąc z dala od zewnętrznych fortyfikacji wieża nie pełniła funkcji obronnych, stanowiła jedynie ? ze względu na swą wysokość ? znakomity punkt obserwacyjny. Z kolei z powodu niedużej wielkości nie była w stanie udzielić schronienia mieszkańcom obleganego Żnina, była jednak bezpiecznym schronieniem dla akt i innych dokumentów miejskich, skarbca i władz miasta. W podziemiach działało miejskie więzienie. Wieże stawiane w centrach średniowiecznych grodów i miasteczek miały jednak również pozamilitarne znaczenie ? symbolizowały potęgę miasta i jego włodarza.

To właśnie Baszta stała się pierwszą siedzibą Muzeum Ziemi Pałuckiej ? instytucji, której utworzenie w latach 60. ubiegłego wieku było ukoronowaniem wieloletnich starań i spełnieniem marzeń działaczy Pałuckiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Z czasem żnińskie muzeum stało się oddziałem Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego, by na początku lat 90. stać się placówką administrowaną przez gminę Żnin.

Dziś niemal 600-letnia wieża jest jednym z najczęściej zwiedzanych obiektów stolicy Pałuk ? jak nazywany jest Żnin. Obecnie można obejrzeć tu ekspozycję poświęconą dziejom Żnina od najdawniejszych czasów. Zgromadzone są tu m.in. relikty świadczące o pierwszych śladach osadnictwa na Pałukach ? efekt wieloletnich badań archeologicznych regionu. Ciekawa jest też historia miejscowego Bractwa Kurkowego ? jednego z najstarszych w Wielkopolsce, założonego przez mieszczan ? rzemieślników i kupców w 1424 roku. Na muzealnej wystawie prezentowane są insygnia, medale oraz regestra z końca XVIII wieku.

Osobną ekspozycję stanowią pamiątki związane z Powstaniem Wielkopolskim ? jedynym w Polsce zrywem narodowo-wyzwoleńczym zakończonym pełnym sukcesem. To właśnie w 1919 roku mieszkańcy Żnina, równie niezadowoleni z efektów konferencji wersalskiej (kończącej I wojnę światową; Wielkopolska miała według jej postanowień znaleźć się w granicach Prus), co reszta mieszkańców regionu ? aktywnie włączyli się do rozbrajania oddziałów pruskich, pokazując w ten sposób chęć przynależności do Polski i uczestnictwa w odbudowie wyniszczonego okresem zaborów państwa.

Uzupełnieniem ekspozycji w wieży ratuszowej jest dział poświęcony wybitnym postaciom Żnina i regionu. Z pewnością wiele osób ze zdziwieniem przyjmie fakt, iż tu urodzili się znakomici uczeni epoki Oświecenia, współtwórcy Konstytucji Trzeciego Maja ? Jan i Jędrzej Śniadeccy. Wybitnych osobowości było tu zresztą znacznie więcej. Wspomnieć należy o Jakubie ze Żnina ? arcybiskupie gnieźnieńskim, z którego inicjatywy papież Innocenty II w 1136 roku wystawił słynną bullę gnieźnieńską ? jeden z pierwszych dokumentów administracyjnych obejmujących XII-wieczną Polskę. W tymże dokumencie, obok 29 innych pałuckich miejscowości, Żnin znalazł się jako osada targowa o wczesnomiejskim charakterze, a więc dość istotnym znaczeniu. Portretu Jakuba próżno szukać na wystawie. Są tu jednak podobizny Erazma Glicznera ? urodzonego w nieodległych Laskach Wielkich (dziś gm. Gąsawa) ? przywódcy luteran, pedagoga, autora pierwszej w języku polskim rozprawy o wychowaniu dzieci, Klemensa Janickiego ? najsłynniejszego polskiego poety renesansu (piszącego w łacinie), urodzonego w podżnińskim Januszkowie, Mścisława Wartenberga ? filozofa, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie oraz Wandy Dobaczewskiej ? literatki, autorki m.in. wielu poczytnych powieści dla młodzieży.

Na ostatnim piętrze wieży ratuszowej można obejrzeć mechanizm zegara. Z okien roztacza się widok na kamieniczki otaczające żniński rynek oraz wody Małego Jeziora Żnińskiego.

Otwórz mape