KLASZTOR

Klasztor położony po południowej stronie kościoła jest zespołem nieukończonym, skrzydło zachodnie nie zostało zrealizowane. Skrzydła południowe i zachodnie klasztoru zostały wyburzone. Zachował się fragment lewego skrzydła kompleksu z gotycką fraternią z ok. poł. XV w.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Pocysterski Kościół p.w. Łaski NMP otrzymał w 1998 r. tytuł Bazyliki Mniejszej pw. Wniebowzięcia NMP.

Fascynująca jest dwuwieżowa fasada Bazyliki. Wieże zostały dobudowane w 1735 r. Wejście główne do Bazyliki – portal główny, jest ozdobione sześcioma rzeźbami świętych powstałymi w latach 1729–1733. Nad nim znajduje się piaskowa rzeźba przedstawiająca Najświętszą Marię Pannę Niepokalaną. Ponad rzeźbą NMP, pomiędzy wieżami, znajduje się rzeźba Świętej Trójcy, która przedstawia ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, ponad nim Boga oraz gołębicę symbolizująca Ducha Świętego. Natomiast wejście do Kaplicy Loretańskiej zdobi rzeźba ukazująca dwa anioły przenoszące dom Najświętszej Marii Panny z Lazaretu do Loreto.

Ołtarz główny, stalle i prospekt organowy są ściśle powiązane z architekturą całej świątyni.

Wnętrze pokrywa cykl malarstwa monumentalnego.

W ołtarzu głównym znajduje się kultowy, średniowieczny obraz Krzeszowskiej Madonny z XIII w., pamiętający fundatorów opactwa (obraz został ukoronowany w 1997 r. przez Jana Pawła II). Warto wspomnieć, że jest to najstarszy obraz maryjny w Polsce i jeden z pięciu najstarszych w Europie.

Stalle wykonane ok.1735 r., zostały w XIX w. zdekompletowane i przemieszczone. Obecnie zlokalizowane są na skrzyżowaniu transeptu. Znajdujące się w nich rzeźby figuralne przedstawiają cztery grupy świętych, których liczbie odpowiada 48 siedzisk, nad którymi górują aniołowie. Stalle wzbogacone są płaskorzeźbami i monochromicznym malarstwem.

Mauzoleum Piastów Śląskich jest zintegrowane z prezbiterium. Powstawało równocześnie z Bazyliką, której budowę rozpoczęto w 1728 r. Większość malowideł i fresków powstała do 1741 r. Zbudowano je dla fundatorów i dobroczyńców krzeszowskiego opactwa. Znajduje się tam sarkofag Bolka I, Bolka II, po środku sarkofag Władysława von Zedlitz. Wnętrze Mauzoleum pokrywają zabytki sztuki sakralnej, rzeźbiarskiej oraz malowniczej. Sklepienia Mauzoleum ozdobione są bogatymi freskami przedstawiającymi dzieje fundacji.

Obecnie Cystersów w Krzeszowie nie ma, a parafią i kościołem opiekują się księża diecezjalni.

XVIII w.

Początki fundacji opactwa w Krzeszowie sięgają połowy XIII w. i związane są ściśle z Zakonem Benedyktynów. Według dokumentu z 1242 r. księżna Anna, wdowa po Henryku Pobożnym, w porozumieniu z synem Bolesławem Rogatką, daruje posiadłość leśną Cremebor czeskim benedyktynom z Opatowa.

Ustalono zależność benedyktynów od władzy śląskiej. W sprawach świeckich klasztor miał podlegać księciu, a w duchowych biskupowi wrocławskiemu. Uwarunkowania te, oraz niemożność zorganizowania konwentu doprowadziły zapewne benedyktynów w 1289 r. do rezygnacji z krzeszowskiej fundacji.

Książę świdnicko-jaworski Bolko I, wykupiwszy dobra krzeszowskie utworzył fundację dla własnych zakonników – cystersów z Henrykowa. Przyszłe opactwo krzeszowskie miało stać się miejscem pochówku fundatora, nekropolią kolejnych władców księstwa. Z Krzeszowem wiążą się także legendarne, sięgające XIII w., początki obrazu Krzeszowskiej Madonny.

9 sierpnia 1292 r. do Krzeszowa przybyli z macierzystego Henrykowa pierwsi zakonnicy cysterscy.

Opactwo dzieliło losy księstwa, które od 1392 r. przeszło pod panowanie królów czeskich. Przekazy mówią o znacznych zniszczeniach klasztoru w czasie wojen husyckich.

Ruchy religijne na Śląsku wpływały na sytuację w klasztorze. Ideologia waldeńska nie pozostała bez echa. To, że 1332 r. opata krzeszowskiego mianowano kuratorem dekretów papieskich wobec zakonów kaznodziejskich może świadczyć o autorytecie, jaki uzyskało nie tak dawno założone opactwo.

W sytuacji zagrożenia opactwo znalazło się w dobie reformacji. Wyraża się to w liczbie członków konwentu. Z sześćdziesięciu, liczba ich spadła do dwunastu. Wyrazem kryzysu było również samobójstwo opata Michała w 1576 r.

W pobliskiej Kamiennej Górze w 1581 r. rozpoczął swą działalność pierwszy duchowny ewangelicki. Luteranizm zataczał coraz szersze kręgi. Bliskie i ważne dla życia Krzeszowa miasta, jak Świdnica i Kamienna Góra, stały się silnymi ośrodkami ewangelików, w których katolicy stanowili znikomą mniejszość.

Profanacja krucyfiksu z Wierzbna w 1616 r. dała pretekst do straszenia innowierców karą Bożą. Krucyfiksowi po przeniesieniu do krzeszowskiego kościoła oddawano szczególny kult. Przed nim też pochowano zamordowanego przez mieszczan chełmskich w 1620 r. opata Marcina Clave.

W czasie wojny trzydziestoletniej nastąpiła dewastacja klasztoru. W 1622 r. oddział kozaków dokonał grabieży. W roku następnym Szwedzi podpalili klasztor. Zniszczeniu uległa biblioteka z cennymi manuskryptami.

Zwycięstwo ewangelików w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej było ciosem wymierzonym w egzystencję Krzeszowa. Po wojnie rozpoczyna się jednak silna, nieprzebierająca w środkach, akcja kontrreformacyjna.

Ewangelicy z Kamiennej Góry, stanowiący większość mieszkańców, którym w 1653 r. odebrano kościół parafialny, musieli wędrować na nabożeństwa do odległego Jawora. W 1667 r. opat krzeszowski wypędza poza granice 1240 innowierców, mieszkańców wsi Przedwojów. Aktywność opactwa wyraża się między innymi w założeniu bractwa św. Józefa (1669 r.), rozwinięciu ruchu pątniczego oraz modernizacji i budowie nowych kościołów. Powstaje krzeszowska kalwaria (1674–1680), kaplica Loretańska (1678 r.), rozwija się kult figurki Emmanuela sprofanowanej przez ewangelików i sprowadzonej w 1690 r. z Kłodzka do Krzeszowa.

O sukcesach kontrreformacji świadczą liczne pielgrzymki przybywające do Krzeszowa. W jednej z pielgrzymek z 1696 r. wzięło udział ponad 6 tys. osób.

Uzyskanie przez protestantów zgody na budowę sześciu kościołów Łaski oraz zwrócenie im w 1707 r. 113 świątyń to dotkliwy cios dla śląskich katolików. Odczuło go opactwo krzeszowskie, ponieważ jeden z sześciu obiektów wraz ze szkołą ewangelicką zbudowano w latach 1709–1718 w pobliskiej Kamiennej Górze.

Aneksja Śląska przez Prusy w 1741 r. przyczyniła się do załamania organizacji i gospodarki opactwa. Również epidemia tyfusu z 1758 r. spowodowała duże straty paraliżujące dalszą działalność budowlaną i artystyczną.

Zanim doszło w 1810 r. do sekularyzacji, szkoła przyklasztorna otrzymała państwową rangę gimnazjum (1800 r.). Konwent rozwiązano 23 listopada 1810 r. Do 1814 r. trwała likwidacja biblioteki i archiwum. Większość zbiorów wywieziono do Wrocławia, część przekazano Legnicy oraz bibliotece ewangelickiej w Kamiennej Górze.

Kościół klasztorny przemianowano na parafialny i jego proboszczem został ostatni, czterdziesty siódmy opat krzeszowskiego konwentu. Klasztor wykorzystano częściowo na potrzeby szkoły świeckiej, dom gościnny stał się siedzibą leśnictwa. Zarówno zabudowania poklasztorne, jak i znajdujące się w nich dzieła sztuki ulegały znacznemu zniszczeniu i rozgrabieniu. Liczba obiektów zespołu i ich utrzymanie przerastało możliwości nowych użytkowników. Proces niszczenia został zahamowany dopiero po osiedleniu się tutaj benedyktynów przybyłych w 1919 r. z Emaus pod Pragą.

W 1924 r. konwent został podniesiony do rangi opactwa. Podjęto prace konserwatorskie, biblioteka osiągnęła 10 tys. tomów. W 1940 r. klasztor został zarekwirowany przez hitlerowców. Utworzono w nim obóz dla przesiedlonych, a w 1941 r. umieszczono Żydów przed ich dalszą wysyłką do obozów koncentracyjnych. Po wojnie klasztor został przekazany polskim benedyktynkom przybyłym ze Lwowa. Duszpasterstwo krzeszowskiej parafii powierzono cystersom.

• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Wozownia, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Plebania przy kościele pw. św. Józefa, nr rej.: 633 z 1959-11-23
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Pawilon opata, nr rej.: 203/A/03 z 2003-09-03
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Ogród, nr rej.: 944/J z 1989-03-15
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Ogrodzenie z bramą, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Oficyna gospodarcza, obecnie restauracja, nr rej.: 86 z 2002-04-18
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Mur graniczny opactwa, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Mauzoleum Piastów, nr rej.: 489 z 1959-02-20
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Kościół pom. pw. św. Józefa, nr rej.: 913 z 1961-07-31
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Kościół, obecnie pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, nr rej.: 489 z 1959-02-20
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Klasztor, nr rej.: 489 z 1959-02-20
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Kaplice kalwarii, nr rej.: 589 z 1959-08-26
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Kaplica przy ogrodzeniu II, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Kaplica przy ogrodzeniu I, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Dom opata, nr rej.: 588 z 1959-08-26
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Dom, obecnie punkt obsługi pielgrzymów, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Cmentarz, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Budynek mieszkalny, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Budynek mieszkalny, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Budynek mieszkalno-gospodarczy, tzw. Długi Dom, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Budynek mieszkalno-gospodarczy, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Budynek bramny, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Budynek administracyjny, obecnie dom, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12
• Zespół klasztorny cystersów, obecnie benedyktynek w Krzeszowie – Brama ogrodowa, nr rej.: 204/A/03 z 2003-01-12

Informacje w niniejszej karcie zostały opracowane m. in. na podstawie oficjalnego serwisu internetowego prezentującego polską część Europejskiego Szlaku Cysterskiego, www.szlakcysterski.org, projektu sfinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.