Klasztor i Opactwo Ojców Cystersów

Klasztor OO. Cystersów jest jednym z najstarszych i najcenniejszych zabytków Jędrzejowa. Jego początki sięgają przełomu XI/XII w.

Pierwotnie w 1. poł. XII w. w miejscowości Brzeźnica (dzisiejszy Jędrzejów) istniał kościół pod wezwaniem św. Wojciecha, który stanowił własność rodową Jaksów-Gryfitów. W roku 1140 Janik Gryfita, późniejszy arcybiskup gnieźnieński, sprowadził do Brzeźnicy konwent cysterski z francuskiego opactwa Morimond w Burgundii.
Była to 21 filia tego opactwa, która otrzymała zaszczytną nazwę Morimondus Minor. W 1149 roku jędrzejowski klasztor został podniesiony do godności opactwa. Cystersi w połowie lat 60. XII w. ukończyli budowę swojego pierwszego zakonnego kościoła Na uroczystość konsekracji na przełomie 1166/67 r. przybyli reprezentanci najznakomitszych rodów możnowładczych średniowiecznej Polski: Gryfitów, Łabęckich, Lisów. Na uroczystość przybyli również: fundator opactwa, arcybiskup gnieźnieński Jan Gryfita, biskup krakowski Gedko, synowie Klemensa Gryfity: Jan i Klemens, książęta Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy. Opactwo zostało obdarzone nowymi nadaniami, potwierdzone zostały także wcześniejsze.Poświęcenie kościoła i zjazd możnych były okazją do spotkania cystersów z przedstawicielami Polski. Możnowładcy zebrani na zjeździe dosyć wysoko ocenili działalność klasztoru. Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego, w czasie walk o tron krakowski w 1195 r. w jędrzejowskim opactwie przebywał książę Mieszko Stary wraz ze swoim wojskiem przed bitwą pod Mozgawą. Stopniowo ośrodek cysterski w Jędrzejowie zaczął odgrywać ważną rolę już nie tylko w regionie, ale w skali całej Polski.W czasie konfliktu księcia Władysława Laskonogiego z arcybiskupem gnieźnieńskim Henrykiem Kietliczem cystersi popierali metropolitę i jego program reformy kościelnej w Polsce. Dobrze prosperujący konwent zakonników umożliwił ukończenie dużego bazylikowego kościoła i klasztoru do 1210 r. Trzeciej już konsekracji nowego kościoła, poświęconego Matce Bożej Wniebowziętej, patronce Zakonu Cystersów, dokonał w 1210 r. biskup krakowski Wincenty Kadłubek. W tym czasie papież Innocenty III zwolnił opactwo od dziesięciny papieskiej i poddał je pod opiekę Stolicy Apostolskiej. W latach 1213- 1247 opatem został Francuz Teodoryk. On też przyjął do jędrzejowskiego konwentu w 1218 r. biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka, pierwszego Polaka wśród francuskich cystersów, którzy dominowali w konwencie prze około 200 lat. To właśnie mnisi jędrzejowscy rozwinęli na tym terenie przemysł hutniczy, górniczy oraz szklarstwo, a także zorganizowali dużą bibliotekę. W tym czasie fakt przybył na wizytację klasztoru jedrzejowskiego opat z Morimondu Hugon I – co także potwierdza wysoką rangę Jędrzejowa.
W czasie walk o zjednoczenie ziem polskich, cystersi popierali księcia Władysława Łokietka w jego staraniach o koronę Polski. Opat jędrzejowski Gerard I zaprzyjaźniony z Łokietkiem uczestniczył w uroczystości koronacyjnej w 1320 roku. Pierwszym Polakiem wybranym na opata był Jakub Odrowąż, sprawujący swoje rządy w latach 11394-1405. To właśnie za jego czasów w 1399 r. gościł w klasztorze król Władysław Jagiełło. Władca ten był w klasztorze jeszcze w 1418 i 1423 roku. Opat cystersów jędrzejowskich Eustachy Niewstąp uczestniczył kilka razy, w latach 1431-1445 w Soborze w Bazylei i tam otrzymał prawo noszenia mitry i innych pontyfikaliów dla siebie i dla swoich następców.1 lipca 1819 r. cesarz rosyjski Aleksander I dokonał kasaty jędrzejowskiego opactwa.
Pozwolono pozostać w klasztorze, ale zabroniono przyjmować do wspólnoty cysterskiej nowych kandydatów. Dotychczasowa własność opactwa została przekazana osobom prywatnym lub też przeprowadzono parcelację Kwestia kultu Błogosławionego Wincentego Kadłubka stała się szczególną misją wymierającego klasztoru.W 1447 r. opatem klasztoru został Mikołaj Odrowąż z Rembieszyc, nazwano go „budowniczym opactwa”; bo to on właśnie był wielkim miłośnikiem sztuki gotyckiej. Przy pomocy zespołu specjalistów opat gruntownie przebudował klasztor oraz przeprowadził modernizację kościoła klasztornego. Do romańskiego kościoła wprowadzony został gotyk, ponadto pobudowana została opatówka z hospicjum. Do pracartystycznych w opactwie zaproszeni zostali najlepsi mistrzowie, m.in. Wit Stwosz, Mikołaj Kreglar oraz Mikołaj Breimer. Opat Mikołaj w 1475 r., pobudował, w miejsce zniszczonego kościoła parafialnego w centrum miasta, nowy gotycki kościół. Kościół ten, pod wezwaniem Św. Trójcy, służy do dnia dzisiejszego miejscowej społeczności. Za czasów Mikołaja Odrowąża, w początkach lat 80-tych XV w., do klasztoru wstąpił Jakub Wojewódzki (zmarł w 1561 r.), wielki czciciel Mistrza Wincentego, który już jako nowicjusz pisał hymny i utwory poetyckie o Kadłubku. Był ponadto autorem traktatów teologicznych, przez długie lata sprawował funkcję przeora klasztoru. Jędrzejowscy opaci posiadali od XV w. tytuł kanoników katedry krakowskiej.Cystersi licznie studiowali w Krakowie, osiągając następnie różne ważne stanowiska w konwencie. W klasztorze czynne było skryptorium, służące do przepisywania ksiąg z zakresu teologii, historii oraz liturgii. Przy klasztorze znajdował się erem, w którym życie pustelnicze wiódł brat Albert. Od połowy XII w. znajdował się w pobliżu bramy opactwa szpital dla chorych zakonników i przytułek dla ubogich. Cystersi zajmowali się wytwarzaniem leków dla własnej apteki.
Do końca XV w. cystersi zorganizowali 32 grangie ze spichlerzami, rozwinęli 35 młynów. W Laskowie prowadzili na wielką skalę hodowlę bydła i owiec. W pobliżu klasztoru znajdowało się kilkanaście stawów rybnych. Następcą opata Mikołaja, został po raz pierwszy w dziejach klasztoru zakonnik polski, ale spoza jędrzejowskiego klasztoru, Jakub Michowski z opactwa w Szczyrzycu.
W 1506 r. opat Michnowski powołany został na biskupa pomocniczego diecezji wieleńskiej.Epoka nowożytna w dziejach jędrzejowskich cystersów zaznaczyła się wieloma wydarzeniami. Klasztor, podobnie zresztą jak cała rodzina cysterska, przeżył dość mocno kryzys życia monastycznego. W 1541 r. żyło w klasztorze najprawdopodobniej tylko 7 zakonników. Był to wynik wzrostu znaczenia idei reformacyjnej, a także spadku powołań do życia zakonnego i w ogóle do stanu duchownego. Brak jest jakichkolwiek informacji aby cystersi mieli w swoich szeregach zwolenników nowinek religijnych i aby szli za przykładem Marcina Lutra. W latach 1797-1801 funkcję opata powierzono ojcu Gerardowi Barańskiemu, który wraz z ojcami: Wawrzyńcem Drzewieckim i Gabrielem Reklewskim podjęli się restauracji zniszczonego kościoła i klasztoru.
Za rządów Drzewieckiego klasztor liczył 52 zakonników i był najliczniejszym konwentem w prowincji. W opactwie do końca podtrzymywano tradycje muzyczne, obok Studium Teologicznego cystersi prowadzili szkołę początkową, a w latach 1802-1822 szkołę podwydziałową.Niestety następne lata, przejście jędrzejowskiego klasztoru w obręb państwa rosyjskiego doprowadziły do dalszego załamania życia zakonnego. W 1845 r. ojciec Kilian Pędowski (przełożony jędrzejowskiej wspólnoty) przekazał cząstki relikwii Błogosławionego Wincentego do katedry w Sandomierzu. W 1834 r. ojciec Pędowski wydał dziełko Mistrzu Wincentym, za które kontynuował prace renowacyjne przy niszczejącym obiekcie klasztornym. W 1850 r. w klasztorze pozostaje tylko jeden jedyny zakonnik ojciec Wilhelm Ulawski.Po śmierci ojca Wilhelma w 1855 r. władze rosyjskie opieczętowały wymarły klasztor pocysterski wraz z kościołem. Rok później, w 1856 r. administrator diecezji kielecko-krakowskiej Maciej Majerczak sprowadził do Jędrzejowa franciszkanów-reformatów. Niestety w 1870 r. za poparcie powstania styczniowego franciszkanie zostali przez Rosjan usunięci z klasztoru w Jędrzejowie. Władze rosyjskie w 1872 r. utworzyły w gmachu poklasztornym seminarium nauczycielskie, natomiast kościół stał się filią Świętej Trójcy. W 1913 r. biskup ordynariusz diecezji kieleckiej Augustyn Łosiński utworzył przy pocysterskim kościele parafię pod wezwaniem Błogosławionego Wincentego Kadłubka.
W latach 1913-1945 kolejno proboszczami parafii byli księża: Władysław Gacek (1913-11915), Stanisław Marchewka (1915-1941) i Bohdan Kiełb (1941-1945). Zwłaszcza ksiądz St. Marchewka był osobą niezwykle zasłużoną dla nowopowstałej parafii. PW roku 1918 i 1923 zorganizował wielkie jubileusze ku czci bł. Wincentego, a w 1934 r. Kongres Eucharystyczny. W 1920 r. przebywał w kościele legat papieski Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI.

We wrześniu 1945 roku obiekt pocysterski wraca ponownie w posiadanie zakonu cystersów Opat szczyrzycki Benedykt Biros wskrzesił za zgodą biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka klasztor Cystersów w Jędrzejowie. Przybyli tutaj zakonnicy ze Szczyrzyca. W roku 1953 prymas Stefan Wyszyński podniósł klasztor do stopnia przeoratu konwentualnego, tzn. samoistnego z własnym ślubem stałości miejsca, nowicjatem i klerykatem. Klasztor podjął się prowadzenia nowicjatu, studiów, parafii a także rozlicznych misji oraz rekolekcji. Szczególnym powołaniem klasztoru jędrzejowskiego stała się sprawa kultu Błogosławionego Wincentego Kadłubka, a także sprawa doprowadzenia do kanonizacji Mistrza Wincentego. W 1959 r. prezes Polskiej Kongregacji Cystersów ojciec Augustyn Ciesielski, opat mogilski, wystąpił do Stolicy Apostolskiej z prośbą o wszczęcie procesu kanonizacyjnego Wincentego Kadłubka. Rzymskim postulatorem kanonizacji został ksiądz Piotr Naruszewicz, stale mieszkający w Rzymie. Natomiast długoletnim wicepostulatorm był ojciec Klemens Świżek, profes jędrzejowski, niestrudzony rzecznik kultu Mistrza Wincentego. Ojciec Klemens był stale wspierany w swojej pracy przez ojca Aleksego Chalcarza, przeora klasztoru i również wicepostulatora sprawy kanonizacji.W 1964 r. w 200 rocznicę beatyfikacji Wincentego jędrzejowscy cystersi zorganizowali wielkie uroczystości jubileuszowe, w których udział wzięli biskupi z całej Polski wraz kardynałem Stefanem Wyszyńskim prymasem Polski, arcybiskupem metropolitą krakowskim Karolem Wojtyłą i Opatem Generalnym Zakonu Cysterskiego S. Kleinerem z Rzymu. Z kolei w 1968 r. z okazji 750-lecia wstąpienia Mistrza Wincentego do jędrzejowskiego klasztoru, kardynał Karol Wojtyła przewodniczył uroczystościom jubileuszowym, podobnie jak w 1973 r., w 750. rocznicę śmierci Kadłubka. W 1979 r. cząstka relikwi błogosławionego została przekazana do kościoła św. Stanisława w Rzymie. Dokonano tego w czasie uroczystości odpustowych w obecności ks. kardynała Franciszka Macharskiego, przeora Aleksego Chalcarza oraz o. Klemensa Świżka. Obecnie wicepostulatorami kanonizacji bł. Wincentego są: o. przeor A. Chalcarz oraz o. opat Hubert Kostrzański, rezydujący w Argo k/Chicago w USA.. W sierpniu 1985 r. przypadło 40-lecie powrotu cystersów do Jędrzejowa. Uroczystość tę połączono z intronizacją obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, poświęconego w 1983 r. przez Ojca Świętego Jana Pawła II. Uroczystościom przewodniczył prymas Polski kardynał Józef Glemp. W październiku 1989 r. jędrzejowski klasztor został podniesiony do rangi opactwa.

Najstarszymi budowlami sakralnymi Jędrzejowa istniejącymi dotychczas są dwa kościoły: bł. Wincentego Kadłubka i św. Trójcy. Historia ich założenia sięga początków XII w. Pierwszy został założony ok. roku 1140, jako pierwsze opactwo w Polsce i filia burgundzkiego klasztoru Morimond.

W 1152 r. założyli tutaj szpital klasztorny, jako najstarszy w Polsce. Opactwo to jest obecnie także sanktuarium bł. Wincentego Kadłubka (1160- 1223), który zrezygnował z biskupstwa krakowskiego i został cystersem w Jędrzejowie. Klasztor wzniesiony przez Gryfitów, przebudowany został w 1166 r., kolejnej przebudowie uległ w II poł. XV w. oraz w XVIII w.

W wyniku przekształceń z romańskiego nabrał cech gotyckich i barokowych. W klasztorze jędrzejowskim znajdują się jedne z najciekawszych organów (1745-1754) w Europie, dzieło polskiego organmistrza Józefa Sitarskiego.

Nowy kościół w 1210 roku konsekrował krakowski biskup Wincenty Kadłubek. Tu też po rezygnacji z krakowskiego biskupstwa słynny kronikarz spędził pięć ostatnich lat życia i został pochowany.

Opactwo jest obecnie sanktuarium błogosławionego Wincentego Kadłubka. Świętowany co roku ku jego czci odpust jędrzejowski, zgodnie z tradycją odbywa się w ostatnią niedzielę sierpnia.

Obecnie w opactwie mieszka 20 mnichów. Po kasacie zakonów w 1819 roku cystersi wrócili do Jędrzejowa w 1945 roku.

Klasztor i Opactwo Ojców Cystersów
ul. Klasztorna
28-300 Jędrzejów
tel./fax: 0 41 381 46 96

Źródło opisu: pl.wikipedia.org – jedrzejów.pl
Źródło zdjęć: commons.wikimedia.org – jedrzejow.pl
Dodane: 2010-03-05 15:04:42 przez Martika

Lokalizacja

Komentarze (2)